Podejmowanie działań w środowisku wobec osób dotkniętych przemocą odbywa się w oparciu o procedurę „Niebieskiej Karty” nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą.
Procedura „Niebieskiej Karty” obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli: policji, jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, sądów, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, oświaty, ochrony zdrowia, organizacji pozarządowych, w związku z uzasadnionym podejrzeniem stosowania przemocy domowej.
Wszczęcie procedury „Niebieskiej Karty” następuje przez wypełnienie formularza „Niebieska Karta-A” w przypadku powzięcia w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych podejrzenia stosowania przemocy wobec osób doznających przemocy domowej lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez świadka. Prawo do wypełnienia formularza mają przedstawiciele podmiotów uprawnionych (tj. policji, oświaty, jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, ochrony zdrowia , miejskiej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych) w obecności osoby doznającej przemocy domowej.
Grupa diagnostyczno-pomocowa, na podstawie informacji zawartych w formularzu „Niebieska Karta-A”, dokonuje diagnozy sytuacji w związku z podejrzeniem stosowania przemocy domowej oraz podejmuje działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa osobie doznającej przemocy domowej i zatrzymania przemocy domowej albo rozstrzyga o braku zasadności podejmowania działań.
Po wypełnieniu formularza „Niebieska Karta-A” osobie doznającej przemocy domowej przekazuje się formularz „Niebieska Karta-B”, który zawiera informacje dotyczące przemocy domowej oraz dane podmiotów i organizacji realizujących zadania na rzecz przeciwdziałania przemocy. Grupa diagnostyczno-pomocowa w obecności osoby doznającej przemocy domowej dokonuje analizy sytuacji rodziny w formularzu „Niebieska Karta-C”, i wspólnie z nią opracowują indywidualny plan pomocy, w celu poprawy sytuacji życiowej tej osoby oraz w jej środowisku domowym lub rozstrzygają o braku zasadności podejmowania działań. W ramach tego planu mogą być podejmowane różnorodne działania, takie jak:
- zapewnienie bezpieczeństwa osobie dotkniętej przemocą,
- udzielenie pomocy psychologicznej i prawnej,
- udzielenie poradnictwa medycznego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego,
- skierowanie na terapię lub leczenie uzależnień,
- monitorowanie sytuacji rodziny.
Grupa diagnostyczno-pomocowa, po wezwaniu osoby stosującej przemoc domową, w jej obecności, dokonuje analizy sytuacji w związku z podejrzeniem stosowania przemocy domowej i na podstawie informacji zawartych w formularzu „Niebieska Karta-D” dokonuje ustaleń dotyczących działań, zobowiązując osobę stosującą przemoc domową do ich realizacji w celu zmiany jej postępowania.
Niebieska Karta to kluczowy instrument w walce z przemocą domową. Stanowi ona formalną procedurę, która ma na celu ochronę osób doświadczających przemocy domowej oraz inicjowanie działań pomocowych. Wprowadzona w Polsce w 1998 roku, początkowo jako narzędzie policji, z czasem ewoluowała w kompleksowy system wsparcia.
Podstawę prawną dla procedury „Niebieskie Karty” stanowi ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej oraz Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury “Niebieskiej Karty” oraz wzorów formularzy “Niebieska Karta”. Te akty prawne szczegółowo określają zasady funkcjonowania procedury i obowiązki poszczególnych służb.
Procedura „Niebieskiej Karty” obejmuje cztery główne rodzaje przemocy:
- Przemoc fizyczna – obejmująca wszelkie formy naruszenia nietykalności cielesnej
- Przemoc psychiczna – związana z naruszeniem godności osobistej, zastraszaniem, manipulacją
- Przemoc seksualna – dotycząca wymuszania niechcianych zachowań seksualnych
- Przemoc ekonomiczna – polegająca na ograniczaniu dostępu do zasobów finansowych lub materialnych
Kto może wszcząć procedurę „Niebieskiej Karty”?
Procedurę „Niebieskiej Karty” mogą zainicjować przedstawiciele pięciu kluczowych służb i instytucji, które są do tego uprawnione na mocy obowiązujących przepisów. Każda z tych instytucji odgrywa istotną rolę w systemie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Uprawnione służby i instytucje
Policja jest często pierwszą instytucją reagującą na przypadki przemocy domowej. Funkcjonariusze mogą wypełnić formularz „Niebieska Karta-A” podczas interwencji lub w wyniku zgłoszenia na komisariacie. Ich rola jest kluczowa ze względu na możliwość szybkiej reakcji i zapewnienia bezpośredniego bezpieczeństwa osobom doznającym przemocy.
Ośrodki pomocy społecznej (OPS) to instytucje, które często mają najszerszą wiedzę o sytuacji rodzin na danym terenie. Pracownicy socjalni mogą wszcząć procedurę podczas rutynowych wizyt lub w odpowiedzi na zgłoszenie. OPS-y odgrywają kluczową rolę w koordynacji długoterminowej pomocy dla rodzin dotkniętych przemocą.
Gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych może zainicjować procedurę, szczególnie w przypadkach, gdy przemoc jest powiązana z nadużywaniem alkoholu. Ich specjalistyczna wiedza jest nieoceniona w sytuacjach, gdzie uzależnienie jest czynnikiem ryzyka.
Przedstawiciele oświaty, w tym nauczyciele, pedagodzy i psychologowie szkolni, są uprawnieni do uruchomienia procedury „Niebieskiej Karty”. Ich rola jest szczególnie ważna w identyfikacji przypadków przemocy wobec dzieci lub młodzieży.
Pracownicy ochrony zdrowia, w tym lekarze, pielęgniarki i ratownicy medyczni, mogą wszcząć procedurę, gdy podejrzewają, że pacjent doświadcza przemocy domowej. Ich umiejętności w rozpoznawaniu fizycznych i psychicznych oznak przemocy są niezwykle cenne.
Proces inicjowania procedury przez osoby prywatne wygląda nieco inaczej. Osoby doświadczające przemocy lub świadkowie nie mogą bezpośrednio uruchomić procedury „Niebieskiej Karty”, ale mogą zgłosić się do którejkolwiek z wyżej wymienionych instytucji z prośbą o jej założenie. Ważne jest, aby pamiętać, że zgłoszenie podejrzenia przemocy jest obywatelskim obowiązkiem i może uratować czyjeś życie lub zdrowie.
Procedura „Niebieskiej Karty” nie ma określonego czasu trwania. Może być prowadzona tak długo, jak wymaga tego sytuacja rodziny. Zakończenie procedury następuje w momencie ustania przemocy lub gdy grupa diagnostyczno-pomocowa stwierdzi brak zasadności podejmowania dalszych działań.
Warto podkreślić, że cały proces jest poufny, a informacje uzyskane w trakcie procedury są chronione. Ma to na celu zapewnienie bezpieczeństwa osobom dotkniętym przemocą i budowanie zaufania do instytucji pomocowych.
Prawa i obowiązki osób objętych procedurą
Procedura „Niebieskiej Karty” nakłada określone prawa i obowiązki na osoby nią objęte. Zrozumienie tych aspektów jest kluczowe dla efektywnego przebiegu procedury i ochrony osób doświadczających przemocy.
Osoba doznająca przemocy ma prawo do:
- bezpłatnej pomocy medycznej, psychologicznej i prawnej,
- ochrony przed dalszym krzywdzeniem,
- informacji o przysługujących jej prawach i formach pomocy,
- uczestnictwa w podejmowaniu decyzji dotyczących jej sytuacji,
- zachowania poufności informacji przekazanych w trakcie procedury.
Jednocześnie, osoba doświadczająca przemocy nie ma obowiązku aktywnego uczestnictwa w procedurze. Może odmówić współpracy, co jednak nie powoduje automatycznego zakończenia procedury. Ta zasada ma na celu ochronę osób doznających przemocy, które z różnych powodów (np. strachu przed sprawcą) mogą nie chcieć lub nie być w stanie aktywnie uczestniczyć w działaniach pomocowych.
Z kolei osoba podejrzana o stosowanie przemocy ma obowiązek:
- stawienia się na wezwanie grupy diagnostyczno-pomocowej,
- powstrzymania się od zachowań przemocowych,
- współpracy z grupą diagnostyczno-pomocową w zakresie przez nią ustalonym,
- uczestnictwa w programach korekcyjno-edukacyjnych, psychologiczno-terapeutycznych dla osób stosujących przemoc domową.
Warto podkreślić, że osoba podejrzana o stosowanie przemocy ma również prawo do przedstawienia swojego stanowiska i wyjaśnień przed grupą diagnostyczno-pomocową. Nie oznacza to jednak, że jej odmowa współpracy lub negowanie zarzutów automatycznie kończy procedurę.
Świadkowie przemocy, choć nie są bezpośrednio objęci procedurą Niebieskiej Karty, odgrywają istotną rolę. Mają oni społeczny obowiązek reagowania na przemoc i zgłaszania jej odpowiednim służbom. Świadkowie mogą być również proszeni o złożenie zeznań lub udzielenie informacji, które pomogą w ocenie sytuacji rodziny.
Wszystkie osoby zaangażowane w procedurę „Niebieskiej Karty” mają prawo do poszanowania ich godności i prywatności. Informacje uzyskane w trakcie procedury są poufne i mogą być wykorzystywane wyłącznie do celów związanych z przeciwdziałaniem przemocy domowej.
Skutki prawne uruchomienia procedury „Niebieskiej Karty”
Wszczęcie procedury niesie ze sobą szereg konsekwencji prawnych, które mogą mieć znaczący wpływ na sytuację zarówno osoby doznającej przemocy, jak i osoby jej stosującej. Zrozumienie tych skutków jest kluczowe dla wszystkich stron zaangażowanych w procedurę.
Dla osoby doznającej przemocy, uruchomienie procedury „Niebieskiej Karty” oznacza przede wszystkim możliwość uzyskania kompleksowej pomocy i wsparcia. Obejmuje to:
- bezpłatną pomoc psychologiczną i prawną,
- możliwość uzyskania schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia,
- prawo do bezpłatnego badania lekarskiego w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała
- wsparcie w znalezieniu pracy i usamodzielnieniu się ekonomicznym.
Ponadto, fakt wszczęcia procedury „Niebieskiej Karty” może stanowić istotny dowód w ewentualnym postępowaniu karnym lub cywilnym przeciwko osobie stosującej przemoc domową.
Dla osoby podejrzanej o stosowanie przemocy, skutki prawne mogą być poważne. Uruchomienie procedury „Niebieskiej Karty” nie jest równoznaczne z oskarżeniem o przestępstwo, ale może prowadzić do:
- objęcia nadzorem kuratora sądowego,
- wydania nakazu natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i zakazu zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia,
- wydania zakazu zbliżania się do osoby pokrzywdzonej i zakazu kontaktowania się z nią,
- wydania zakazu zbliżania się do określonych miejsc np. szkoły do której uczęszcza małoletni doznający przemocy, miejscu pracy osoby pokrzywdzonej itp.,
- obowiązku uczestnictwa w programach korekcyjno-edukacyjnych lub psychologiczno-terapeutycznych,
W przypadku gdy przemoc ma znamiona przestępstwa, informacje zebrane w trakcie procedury „Niebieskiej Karty” mogą zostać wykorzystane jako dowody w postępowaniu karnym. Może to prowadzić do postawienia zarzutów i ewentualnego wyroku skazującego.
Warto podkreślić, że celem procedury „Niebieskiej Karty” nie jest karanie osoby stosującej przemoc, ale przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa osobom doświadczającym przemocy i przerwanie cyklu przemocy. Dlatego też, oprócz środków restrykcyjnych, procedura przewiduje również działania mające na celu zmianę zachowań osoby stosującej przemoc, takie jak terapia czy programy korekcyjno-edukacyjne.
Zakończenie procedury „Niebieskiej Karty”
Procedura „Niebieskiej Karty” nie ma z góry określonego czasu trwania. Jej zakończenie następuje, gdy cele procedury zostają osiągnięte lub gdy grupa diagnostyczno-pomocowa stwierdza brak zasadności dalszych działań. Proces zamknięcia procedury jest sformalizowany i wymaga spełnienia określonych warunków.
Warunki zakończenia procedury
Zakończenie procedury Niebieskiej Karty może nastąpić w dwóch przypadkach:
- Ustanie przemocy i uzasadnione przypuszczenie o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy
- Rozstrzygnięcie o braku zasadności podejmowania działań
Decyzja o zakończeniu procedury musi być poparta konkretnymi dowodami i obserwacjami. Może to obejmować raporty z wizyt domowych, opinie psychologów, informacje od członków rodziny czy sąsiadów, a także zachowanie i postępy osoby stosującej przemoc.
Decyzja o zakończeniu procedury musi być jednogłośna. Oznacza to, że wszyscy członkowie grupy diagnostyczno-pomocowej muszą zgodzić się, że przemoc ustała lub że dalsze działania nie są zasadne. W przypadku braku jednomyślności, procedura jest kontynuowana.
Po podjęciu decyzji o zakończeniu procedury, grupa diagnostyczno-pomocowa sporządza protokół zawierający:
- Dane osób, wobec których realizowana była procedura
- Datę rozpoczęcia i zakończenia procedury
- Opis podjętych działań
- Uzasadnienie zakończenia procedury
Warto podkreślić, że zakończenie procedury „Niebieskiej Karty” nie oznacza automatycznie końca wszelkiej pomocy dla rodziny. Po zakończeniu procedury obowiązuje przez okres 9 miesięcy monitoring sytuacjiaby upewnić się, że przemoc rzeczywiście ustała i nie ma ryzyka jej ponownego wystąpienia. Celem jest zapewnienie trwałej zmiany i bezpieczeństwa wszystkim członkom rodziny.
Procedura „Niebieskiej Karty”, mimo pewnych wyzwań i obszarów wymagających doskonalenia, pozostaje skutecznym narzędziem w walce z przemocą domową. Jej ciągłe udoskonalanie, w połączeniu z rosnącą świadomością społeczną, daje nadzieję na skuteczniejsze przeciwdziałanie przemocy w przyszłości.
